Hareket (Motor ) Gelişim
1-HAREKET (MOTOR ) GELİŞİM
1-1 REFLEKSİF HAAREKETLER DÖNEMİ
Yeni doğanlarda davranışlar,omirilik ve ota beyin merkezlerinden idare
edilmektedir.Ortaya çıkan refleksifhareketler ,bebeğin ilk motor tepkileri ve ilk
bilgi edinme kaynaklarıdır.
İlkel hareketler dönemi (Bilinçli hareketler dönemi ): Bu dönemde merkezi sinir
sisteminin gelişmesine parelel olarak baş ve gövde,sonra kol ve bacaklar üzerinde
kontrol sağlanır.bazı kaynaklar bu gelişimi yukarıdan aşağı ve içeriden dışa
doğru gelişim ilkesi olarak açıklamaktadırlar.
1-2 TEMEL HAREKETLER DÖNEMİ:
Yaşamın birinci ve yedinci yılları arasındaki süreyi kapsar.Temel becerilerin
kazanıldığı dönemdir.Bu temel beceriler,denge,koşma ,atlama
,sıçrama,sekme,yakalama,fırlatma,topa ayakla vurma gibi hareketlerdir.Bu beceriler tüm
çoçuklarda bulunan ortak özellikler ve yaşam için gerekli beceriler olduğundan
(TEMEL BECERİLER) olarak adlandırılır.
DENGE:
Belirli bir yerde bir konumu (POZİSYONU) devam ettirme olarak tanımlanır.İlk
önemli denge şekilleri ,oturma ve ayakta durmadır (30-38)
YAKALAMA:
Sadece eller yada ellerle billikte vucudun diğer kısımlarının yardımıyla havadaki
bir topu yada bir nesneyi durdurarak kontrol altına almayı anlatır.
DURARAK UZUN ATLAMA:
Yürüme ve koşma becerisi kazanndıktan sonra dengenin gelişmesi,kuvvetin artmasıyla
birlikte atlama becerisi kazanılır.Durarak uzun atlama becerisi ,iki ayak üzerinde
işleriye doğru sıçrama olarak tanımlanan,aslında yukarı ve ileri uçuş olarak
tarif edilebilen bir harekettir.
FIRLATMA:
Altı aylık çoçukların çoğu sınırlı ve kaba koordineli bir atma davranışı
göstermektedirler.Genellikle bir yaştan önce kısa bşr mesafeye top atabilirler.
KOŞU:
Çocuğun sinir-kas koordinasyonu ve yeterince kas kuvvetine erişmesi sonucu
gerçekleşen ve bir yerden bir yere hızlıca gitmesi olarak tanımlanır.
TOPA AYAKLA VURMA:
Bu hareket ilk kez koşme yeteneğini kazanmasından sonra iki yaşlarında görülmeye
başlar.Bu yaşta çocuğun dengesi tek ayak üzerinde dururken diğer ayağı ile topa
kuvvetini verecek şekilde gelişmiştir
SIÇRAMA:
Ayaklarla vucudun yerden yukarı yükseltilmesi ve yere inilmesi anlatılır.Bu beceriyi
gerçeleştirmek için atlama becerisinden daha iyi denge ve koordinasyon gerekir.
SEKME:
Bu becerinin temeli yürüme ve koşma hareketlerine dayanır.sekme , ritmik bir şekilde
tek ayak üzerinde sıçrama ve bir adım yürüme (ALMA) hareketinin sırası ile
birleştirilmesini anlatır.
Bu dönem 7 yaş ile yukarısını kapsar.İlkokul çoçukları yeni beceriler kazanmaktan
çok ,daha önce kazanndıkları temel becerileri daha akıcı ve doğru olarak ortaya
koyarlar.Bu dönemdeki gelişim hızı koordinatif (Psikomotor) erginliğe ve duyusal
etkenlere bağlıdır.Dönem kendi içinde 3 evreye ayrılır.
A-GENEL GEÇİŞ EVRESİ:
7-8 yaşlarına rastlayan dönemdir.Yavaş yavaş peformansın arttırılması
düşüncesi ortaya çıkmaya başlar.Kuvvet,dayanklılık,reaksiyon zamanı , hareket
sürhati denge gibi özelliklerin gelişmesiyle prformansın atması beklenir.Değişik
hızlarda ip atlama,taş sektirme gibi hareketler bu evrenin tipik geçiş hareketleridir.
B-ÖZEL HAREKET BECERİLRİNİN EVRESİ:
10 yaşındaki kız ve erkek öğrenciler hala motor öğrenme yönünden çoçukluk
döneminin altın devresini yaşamaktadır.Bu hızlı motor gelişim ,boy uzamasının ani
artışı ve vucud değişimlerine kadar devam eder.Birey bu dönem boyunca fiziksel
kapatisesinin ve sınırlarının farkındadır.
C-SPOR DALINA ÖZGÜ HAREKET BECERİLERİ EVRESİ:
Sporla ilgili motor gelişim dönemlerindeki spor dalına özgü hareket gelişim evresi
,spor türüne bağlı olarak gelişmekle birlikte ,ortalama olarak 14 yaşında başlar
ve olgunluk dönemi boyunca da devam eder .Bu döneme branşlaşma evreside diyebiliriz.
Branşlaşma gelişim evresinin en üst aşamasıdır.Piramidin tepe noktasını
oluşturur.Çocuğun ilgi duygusu,yetenekleriyle uyum içerisinde,isteyerek yapılan
branş seçimi bundan önceki dönemde olduğu gibi bu evredede denvam
debilir.Nöromuskuller sistem yönünden çoçuk tam olarak gelişir ve giderek daha
karmaşık ve yeni hareketler yoğun biçimde yapılabilir.
2-Hareket gelişim sırası
Bilinçli hareket edebilme yeteneği kontrol altına alındıkça, hareket dağarcığı
gelişir,daha karmaşık ve etkili yeni hareket becerileri üretmek üzere
birleşirler.Örneğin;Günlük yaşantıda önemli bir yeri olan üreme hareketi temel ve
bütün bir harekettir.Araştırmalar ;Karmaşık hareket becerilerini ,basit hareket
becerillerinin eşgüdümlü ve bişr sıra içerisinde gerçekleştirildiğini
saptamıştır.Yine bazı araştırmalar,özel becerilerin gelişimi için kritik
dönemlerin olduğunu ,bu dönemlerde çocuğun hareket öğrenimi daha iyi ve kolay
gerçekleştirdiğini ortaya koymuştur.Kritik dönemler çocuğun bedensel yönden
yeterince olgunlaştığı,gerekli yetilerin çoğunu kazandığı,algısal ve zihinsel
hazır oluşa ulaştığı zamanlar ortaya çıkar.
2-2 Motorik gelişim yönünden uygulama önerileri
2-2-1 Temel Hareketler Dönemi
Bu dönem gelişim dönemleri sınıflamasında "Okul öncesi dönem " diye
sınıflandırılır.
Çoçuklarda temel hareket gelişim dönemi,3-4 yaşları arasında başlar.Çoçuklar bu
dönemde yürüme ,koşma ,fırlatma ,çekme ,tırmanma gibi temel hareket formlarını
kullanabilirler.
İlk 5 yılda sportif yönden önemli eğitim aktiviteleri söz konusu değildir.bununla
birlikte çoçukların sağlığı,bedensel ve hareket gelişimindse bu dönem çok
önemlidir.
Hareket gelişiminde sorunşlardan uzak kalabilmek için,çoçukların özellikle hareket
etme özgürlüğü bol olan ve yaratıcılığı destekleyen doğal çevrede oyun
oynaması sağlanmalıdır.
Çoğu basit hareketlerden oluşan bu hareket dağrcığının genişliği,ilerideki
sportif performansı belirleyecektir.Bu dönemdeki oyun ve çalışmalarda cinsiyet
farklılığı çok belirginleşmemiştir.
Bu dönemde başlı başına kuvvet çalışmaları yapmaya gerek yoktur.
4-5 yaşlarındaki çoçuklar ,yarışmayı çok everler.Bu durum,onların motor
gelişimini destekleyen önemli bir motivasyondur.
Koşarken bir cismin üzerine çıkmak,koşarken top atmak gibi alıştırmaları
çoğaltarak,onları fiziksel yönden güçlendirilmesi ve hareket becerilerinin
geliştirilmesi sağlanabilir.
Bu dönemde hareket sürati,çalışmalara rağmen çok gelişmez.Ancak 8-9 yaşlarında
anlamlı gelişmeler görülmeye başlanacağından,hareket süratini geliştirici
alıştırmaları bu döneme kaydırmak gerekir.
2.1.2 Sporla ilgili hareketler dönemi
Bir çok becerilerin ve beceri gerektiren hareketlerin başlaması ve geliştirilmesi bu
dönemde gerçekleştirilmiştir.bazen anında öğrenmeler gerçekleşir.Ancak
unutulmaması gerekirki,bu tür anında (bir defada) öğrenmeler ,basit ve öncekimnden
az değişik hareketlerde görülür.
*Koordinasyon gerektiren hareketlerin uygulanmasında çabkluk faktörü aranmaya
başlanmalııdr.
*Motorik özelliklerde kuvvet gelişimi henüz söz konusu değildir.Bu sebeple kendi
vucut ağırlığı ve hafif fırlatma araçları kullanılarak bu sağlanmalııdr.
*Aerobik dayanıklılık ve hareket genişliği (esneklik) bu dönemde iyi
gelişmiştir.Bu özelliklerin gelişimine yönelik çalışmalar yapılmalıdır.
*Kısa konuşmalara konsantre olabilirler ve öğrendiklerini uzun süre akıllarında
tutmazlar.
*Cinsiyet ayırımı sergilenmeye başlar, çalışmalarda bu konunun göz önünde
bulundurulması gerekir.Ayrıca gurup bilinci sınırlı olduğundan bireysel yada
küçük guruplarla çalışmalr önerilir.
3.HAREKET DAĞARCIĞI
Bu başlık altında çeşitli hareket terimleri; ısınma,çabukluk,ilkokullarda beden
eğitimi hareketleri,beceri hareketlerine hazırlayıcı başlangıç temrinleri
verilmektedir. Şüphesiz bu temrinler dahada fazlalaşabilir.( Bölüm sonu ek olarak
verilecektir.)
MOTORİK GELİŞİMDE ANTREMAN VE YAŞ
ARASINDAKİ İLİŞKİ
Sporda başarının temelinde antreman yatmaktadır.Antreman ;çok kısa
olarak kişide fizik,fizyolojik,psikolojik ve sosyo kültürel değişimler
yaratan,düzenli ve sistematik yüklenmelerden oluşan ve kişinin peformansının
değişimini yaratan hareketler bölümüdür şeklinde özetlenebilir.Organizma tek bir
yüklenmeye aşaıda olduğu gibi cevap verir
Organizmanın tek
bir yüklenmeye verdiği cevap:
Yüklenmeye genel uyum yapısını göstermekte olan çizimde antreman
yüklenmesine bağlı olarak organizmada meydana gelen değişimler
görülmektedir.Çalışmanın doğal sonucu olarak atan enerji gereksinimi ; artan
solunum,dolaşım ve kimyasal olaylarla karşılanmaktadır.Meydana gelen her değişim
artan veya azalan yönlerede ,geriye beslenme mekanizması ,anlık fonksiyonlarının
istenilen düzenlemeyi yapmasını sağlamaktadır.Anlık yüklenmeye verilen bu cevap
,tanımı yapılan uzun sürelki antreman mantığı içerisinde yapıldığı zaman
,organizma vucut iç dengesinde (homostasis) meydana gelen anlık değişimlere tepki
olarak değişime uğramaya başlamaktadır.
"Kondisyolama" adını verdiğimiz bu değişim snucunda,organizmada yüklenmeye
bağlı olarak meydana gelen değişimlerin düzenlenmesinden sorumlu hedef organlarda
,uzun süreli olduğu söylenebilecek değişimler meydana gelmeye başlamaktadır.Bu
değişimler kalbin büyüyerek daha çok kan pompalayabilmesi,hasın enine kesit alannın
artarak (hipertrofi) daha kuvvetli kasılabilmesi,kasın içerisinde kimyasal
değişimlerin meydana gelmesine balı olarak aerobik veya anaerobik enerji üretiminde
artış olması şeklinde gözlenebilmektedir.
aşağıdaki çizimdeki gibi
Organizmanın uzun
süreli yüklenmeye karşı verdiği cevap:
MOTORİK GELİŞİMDE ANTREMAN VE YAŞ
ARASINDAKİ İLİŞKİ:
Yüklenmeye bağlı olarak organizmada meydana gelebilecek tüm
değişimleri veye değişim yeteneğini ,antreman biliminde "Antrene
edilebilirlik" olarak açıklamak mümkündür.Bir sporcunun antremne edilebilirlik
özelliği bir kısım etkenlerden etkilenebilmektedir.Bu etkenlerin başında sporcunun
yaşı ,antreman yaşı ve kalıtımlasal özellikler gelmektedir.
Elit sporcuların verim devrelerine gelinceye kadar geçirmiş oldukları
antreman yılları dikkate alndığı zaman ,bu yılların belirli antreman dönemlerini
oluşturdukları görülmektedir.Bu dönemlerin bir spor dalından diğer spor dalına
farklılık gösterdikleri ve özellikle spora başlama yaşları ile bir kısım spora
özgü özel antreman dönemlerinin farklılık göstermesine karşılık ,genel ilke
olarak hemen hemen tüm sporlarınbenzer bir gelişim özelliği sergiledikleri
görülmektedir.Başlama,hazırlık ve özel hazırlık evreleri olarakanılan bu antreman
evreleri,bazı antreman bilimcileri tarafından verim evreside eklenerek dört evrede ele
alınabilmektedir
SPOR DALI |
BAŞLAMA
DÖNEMİ |
HAZIRLIK
DÖNEMİ |
ÖZEL ÇALIŞMA
DÖNEMİ |
Cimnastik ,Kano, Tramplen, Buz pateni v.b |
71213-16 |
|
17 yaşından itibaren |
genelde çabuk kuvvet isteyen spor dalları sürhat
koşuları ,halter ,bisiklet ,uzun mesafe koşuları |
10-12 |
13-17 |
18 yaşından itibaren |
Genelde dayanıklılık isteyen dallar kürek ,bisiklet
,uzun mesafe koşuları |
12-15 |
16-18 |
18 yaşından itibaren |
Genelde kopleks olup bedensel güç rgerektiren dallar
mücadele sporları |
10-13 |
14-17 |
18 yaşından itibaren |
Yüzme |
6-8 |
9-14 |
15 yaşından itibaren |
Kız ve erkek çoçuklar doğdukları andan yetişkin döneme gelinceye
kadarbüyüme ile ilgili değişik evreler ve bu evrelerde meydana gelen
değişimler incelendiği zaman, bir kısım motorik ve bunlarla birlikte değişik
kondisyonel özellikler çok yakından ilgili olacak değişimlerin olduğu
görülmektedir.
Kız ve erkek çoçuykların normal büyüme süresinde yaklaşık 8 yaşına
gelindiğinde vucut ağırlığının artması ve çoçuğun hareket yeteneği ile
birlikte kuvvetlenmeye başlaması ile ;eklem hareketliliğinin bir parçası olan
esneklikte belirgin bir gerilemenin başladığı görülmektedir.Bu yaştan itibaren
sistematik ve düzenli bir şekilde esnekliğin geliştirlmesi gerekmektedir.
Kız çoçukları yaklaşık 9 erkek çoçukları ortalama 11 yaşlarına
geldiklerinde hızlı büyüme evreleri başlamaktadır.Bu süreç kız çoçuklarında 11
,erkek çoçuklarında yaklaşık olarak 14 yaşına kadar sürebilmektedir.Bülüğ
çağı öncesi oluşan b8 hızlı büyüme evrerinde birçok motorik özellik
etkilenebilmektedir.Öncelikle üyelerin hızlı büyümesi nedeniyle koordinasyon ve buna
bağlı beceri ve teknik olumsuz yönde etkilenebilmektedir.Üyelerin hızlı büyümesi
kinestetik duyuyu etkilemektedir.Bu nedenle bu yaşlarda çok daha yoğun olarak beceri ve
teknik çalışmalara ağırlık verilmelidir.Bu çalşmalar beceri ve tekniği
geliştirici yönde olduğu kadar,genel ve özel hareket becerilerini kapsıyan , bir
kısım temel ve özel motorik özelliklerin geliştirilmesinide amaçlayan özellik
olmalıdır. Bu evre özellikle kız çoçukların açısından hızlı büryümenin bir
olumsuz etkisi olarak , dayanıklılığın temel bileşeni olan relatif ( her kilogram
vucut ağırlığı başına) Maks VO2'nin azalmaya başladığı gözlenlenmektedir.Bu
nedenle özellikle kız çoçukların bu yaşlarda daha öncelikli olarak dayanıklılık
özelliklerinin ön planda tutulması gerekmektedir.Bu evrenin sonunda kız
çoçuklarında östrojan ,erkek çoçuklareındada androjen hormonları bluğ çağını
başlatırlar ve bu hormonlara bağlı olarak kız ve erkek çoçukların ,cinsiyet
farklılıkları belirginleşir Bu yaşlarla beraber kı9z çoçuklareı erkeklere oranla
daha yağlı ve cinsiyete bağlı olarak vucudun belirgin bölgelerinde daha fazla deri
altı yağ tabakası sergilerler.Hızlı büyüme ve bluğ çağı evrelerinde hızlı bir
fiziki yapı geişimine bağlı olarak boy ve kiloda artış gözlenir.
|