Göğse ve karın bölgesine gelen darbeler,iç
organlarda travmaya bağlı olarak destek sinir sisteminde hasara yol açarlar.Şuur
kaybı ve şok ile beraber güçlü olarak nefes kaybı meydana gelir.Başa gelen
darbelerde otor ve duyu fonksiyonların kaybının aksine pek nefes kaybına
rastlanmaz.Ancak göğse gelen darbelere birde nefes kaybı eklenerek tehlikeli bir
durum ortaya çıkabilir. Göğse gelen darbeler:
*Göğüs kemiği dediğimiz (sternum)
kaburgalarımızın bağlandığı yassı kemiğin tam üzerine gelen darbeler çok
etkili ve zarar vericidir.Boynumuzun kemen altındaki iki omuz kemiğimizin
birleşme hattı olan bu bölgeye gelen bir vuruş Nefes borusunun bloke olmasına
ve nefes alınamamasına neden olur.
Göğüs kemiğimizin en alt uzundan başlayarak gırtlak altımıza kadar uzanan bölge
nefes alışını engelliyen tehlikeli vuruş bölgesidir.Yandaki şekilde mavi hatla
gösterilmiştir.
*Göğüs kemiğinin üst aşağısına gelen sağ yandaki
şekilde kırmızı renkle gösterilen bölgeye gelen bir darbe kalpte,akciğer
bronşlarında ,üst vücudu besleyen damarlarda travmaya neden
olabilir.Akciğerleri besleyen damarlarda ve nefes alışlarda fonksiyon kaybına
neden oluşturabilir ve şok meydana gelebilir.
*Göğüs kemiğimizin alt düz kısımlarına ve alt ucuna gelen bölgeye ( elinizle
karnınıza bastığınızda kaburga kemiklerinin birleştiği alt kısım ve biraz
yukarısındaki düz ve sert bölge) bir darbe gelirse
karaciğer, mide ve kalpte travma( çarpmaya bağlı zedelenme) oluşabilir.Şoka
kadar giden bir tablove sinir sistemindeki rahatsızlıktan dolayı motor
fonksiyonlarda bozulma oluşur.
*Yukarıda
tarif ettiğimiz tıpta "solar plexus" denen göğüs kemiğinin tam altındaki içbükey
sahaya gelen bir darbe mide,karaciğer ve komşu dokulara zarar verir.Şekil:3 de
yeşil saha ile gösterilen bölgedir.Yani tam karnımızda kemiklerin birleştiği
noktanın altıdır.
*Göğüs kafesinin yan tarafına gelen
darbeler kaburga kemiği kırıklarına e kırılan parçanın akciğerlere batmalarına
neden olabilirler.Bir akciğere batan kemik akciğerin sönmesine e kalp akciğerler
arasında olduğundan nefes ile şişen diğer akciğerin kalbe basınç yaparak yer
değiştirmesine neden olur.Buda ölüm e sebebiyet erir.Yani Kalp eşit şişen
akciğerler arasında çalışan hassas bir organdır.Akciğerin birinin şişmesi ve
diğerinin iflası ölüme sebebiyet verebilir.Diyafram denen karın zarı
yükseldiğinde kırık olan kaburga kemiğine dayanabilir..Bu nedenle tam
kasılmayarak nefes alıp vermede aksama olabilir.Diyaframda zedelenme olur ve
çalışmaz ise kaburgalar arası kaslar kısa süreli olarak nefesleşmeyi idare
edebilir.Eğer diyaframda kanamalı bir irritasyon varsa kişide bu aşırı hıçkırık
ile belli olur.Çünkü nefes almak için vücut, göğüs kaburga kemiklerini daha çok
kullanamaya başlar.Buda kırık olan kaburganın akciğere batma ihtimallini
arttırır.Yani ilk kırılmada akciğere batmayan kaburga kemiği nefes alıp vermekle
beraber bir süre sonra akciğere batabilir.Alt bölümde duran ve geride omurgaya
bağlı ancak göğüs kemiğine tutunmayan kaburga kemiklerimiz boşlukta olmalarına
rağmen çok esnek olduklarından kırılmazlar. .
Karnın
Sağ tarafına gelen Darbeler: (Şekil:4)
Karaciğerde derin çatlaklara nedenolur, peritonitis denen durum ortaya çıkar.
.diyaframın zedelenmesine ve kanamaya bağlı olarak aşırı hıçkırık hissine neden
olur.Çok fazla acı, aşırı duyarlılık e hatta ölüm bile oluşabilir.
Safra kesesi , idrar torbasında yırtılma meydana gelebilir.Yemeklerden önce
safra kesesi , yemek hazmını kolaylaştırmak için safra öz suyu ile dolar.Dolu
olması nedeniyle yırtılmaya müsaittir.Safra kesesi sadece yemek yenirken
boşalır.Safra kesesinin yırtılması öz suyun iç organlara akmasına neden olabilir
ki ,sadece cerrahi girişi ile ölümün önüne geçilebilir.
Karnın orta kısmına gelen darbeler:
(Şekil:4) *Buraya gelen sert bir
darbe Midede kopmaya veya On iki parmak bağırsağının omurgaya( bel kemiği)
doğru sıkıştırılmasına neden olur.Bu organlardaki yırtık bunların içindeki
meteryallerin veya kanın karın boşluğuna akmasına yani -peritonitise- ve ölüme
neden olacaktır.Tam nefes alırken solar pleksus denen karnın tam üzerine gelen
bir darbe karaciğerin omurgaya doğru baskısına ve ezilmesine .Karın ve omurgalar
arasındaki kasların darbe sonucu spazmı (kasılması) nefes alıp verede felce ve
ölüme sebebiyet verebilir.
*Karın toplardamarı büyük bir damar olup omurganın( bel kemiği) önündedir.Bir
darbe bu damarın bel omurlarına doğru sıkışmasına ve aşırı kanamasına neden
olabilir.(Bu olay darbeler sonucu oluşan iç kanama ölümlerinde önemli bir yer
tutar) *Çarpmanın ani şoku ile bir anda
akciğerlerde çok fazla sayıda yırtılma oluşabilir.Akciğerlerin bir veya birkaç
bölümü iş göremez hale gelir.Yüzeysel zayıf nefes ala ,aşırı acı ve nefes alma
esasında ağrı oluşur. *Göbeğin birkaç
santim aşağısındaki bölgeye gelen bir darbe,ince bağırsaklarda ve mesanede (
idrar torbası)zedelenmeye neden olur.Karın içindeki büyük kan damarlarında ve
sinirlerde harabiyet meydana gelebilir, Şok ve motor fonksiyonlarda dura
oluşur.
*Karna gelen darbe karın bölgesi kasları çatlak ve
kanamalarına ,oluşan kanın karın bölgesinde toplaşarak peritonitise ,yüksek
ateşe ve aşırı karın sertleşmesine neden olur.
*Aşağı karın bölgesine gelen bir darbe diyaframda
da zedelenmeye bağlı olarak nefes ala güçlüğü oluşturur.Bir süre sonra bu
diyaframın kendine gelmesi ile normale döner.Karna darbe alan sporcularda bunu
sık görürsünüz.Mideye gelen bir darbe sonucu sporcu karnı bükülerek yere yatar
ve nefes alamaz.Bu diyaframın vuruş etkisi ile kasılmasından ve nefesi kontrol
edememesindendir.
Karnın sol kısmına gelen darbeler:
(Şekil:4)
*Darbe midede zedelenmeye yol açabilir.
*Darbe sol böbreğin yanında diyaframın altında ve dokuzuncu ,onuncu , on birinci
kaburgalara paralel olan dalakta hasara sebebiyet verebilir.Dalak haznesi
kanamaları vücudu aşırı strese sokar.48 saat içinde ölüm meydana
gelebilir.Dalaktaki bu incineler o anlık fark edilmeyebilir.Ancak bu basit incinme
ve çatlamalar, ileriki aylarda veya yıllarda basit bir tahrişle bile tekrar
ortaya çıkarak kanamaya başlayarak ölüme sebebiyet erebilir.
Ayakların dışında kalan kalçaların aşağısındaki kısım.
Karnın ön alt kısmına gelen darbeler:
*Baldırların üzerinde kasıklara gelen darbeler,(apış aramızın her iki yanı) şuur
kaybına neden olabilir buradaki arter ve sinirlerdeki zedelenmeye bağlı olarak
görülmemiş derecede şiddetli acı meydana gelir.Kasığa gelen her darbe
aslında testislere gelmez .Ancak acının şiddeti ile sporcudaki şekillenme
dışarıdan seyredene testislerine gelmiş gibi izlenim verebilir.
*Yan
uyluklara gelen darbeler şuur kaybına neden olabilirler. Darbemin şiddeti ile
Uyluk kaslarında kramplar oluşabilir.Karında e kalçada şiddetli acıya bağlı
olarak bacak fonksiyonlarında kayıp söz konusu olabilir.
Yanda Şekil:5 de mavi boyalı olan yerler kasık bölgesidir.
*Kasığın üst kısmına gelen darbeler bu bölgede
bağırsak fıtığı meydana gelmesine neden olabilirler.Mesane veya karın memranında
dışarı doğru çıkma meydana gelebilir.Karın duvarında delinme ve çatlamalar
oluşabilir.Fıtık, trombosise veya ayağa giden kan damarındaki kan akışına neden
olabilir
*Kasığa gelen darbe sidik torbasında yırtılma yapabilir.Özellikle dolu olduğu
zaman yırtılmada veya çatlamada idrar vücut içine akabilir.Eğer torbada
zedelenme olursa bazen de idrarı tutarak dışarı salmayabilir ve idrar zorluğu
ortaya çıkabilir.Şiddetli bir enfeksiyon oluşur.
Kalça kemiğine gelen şiddetli darbe kırılmaya ve ayak hareketi esnasında
şiddetli sancıya neden olur.
*Testislere gelen darbeler damar ve sinirlerde
travmaya bağlı olarak şiddetli acıya ve motor fonksiyonlarda kayba neden
olur.Nefes alma zorluğu ve bilinç kaybı meydana gelir.İdrar yolunda oluşan
hasara bağlı olarak kanamalı gelir
Arka yukarı bölgelere
gelen darbeler:
Boynun arka kısmına gelen darbeler:
*Boyun omurganın en ince bölgesidir.Gelen darbe ile öne ,aşağıya veya burkulma
şeklinde bir zedelenmeye maruz kalabilir.
*Travmanın etkisi boyunda tıpkı araba kazalarında olduğu gibi şiddetli bir
boyun travmasına neden olabilir.Boyun incinmesinin semptomları ve baş ağrıları o
an değil ileriki bir tarihte de ortaya çıkabilir.
*Çarpma direk olarak boyun kırılmasına ve kırık bölgeden aşağıdaki dokularda
komple bir paralizeye yani sinir sisteminin iflasına neden olabilir.Eğer
kırılma 5. servikal vertebranın üzerinde ise çok ani ölüm gerçekleşebilir.
kırık sidik torbası ve bağırsak kontrolü kaybı oluşturur.Bu nedenle boyun
kırığı olanlarda idrar ve dışkı kaçırması olur.Bu ilk yardım için öneli bir
ipucudur. Omurilik pek çok sinir dalından oluşmuştur.Herhangi birindeki bir
zarar çok ciddi zararlara neden olur.
2 e 4 vertebralar arasındaki Phrenic sinire gelen bir darbe, diyafram kas
hareketlerinin kesilmesine neden olur nefes ala fonksiyonu kaybolacağından ölü
meydana gelir.Bu sinir kolayca incinebilen sinirlendendir.
Kulak arkasındaki konkav( içbükey) çukura gelen darbe (kulak ile mastoid çıkıntı
arasındaki bölge) travmaya neden olur cranial sinir ve spinal kord taki travma
sonucu sinir ve motor fonksiyonların kaybı oluşur.
Darbenin etkisinden sallantı şoku beyne ulaşırsa beyin sarsıntısı meydana
gelebilir.
Arka orta
bölgeye gelen darbeler:
*Arkada iki skapula (kürek kemiği) nin
tam ortasına gelen darbe 3. kaburgalar arası bölgede travmaya neden olarak
akciğerlerde ve belkemiğindeki zorlamaya bağlı olarak nefes almada zorlanma ve
kan sirkulasyonunda bozulmameydana gelir.Motor fonksiyon kaybı oluşur.
*5. ve 6. toraks (göğüs kafesi) kemikleri arasında meydana gelen bir darbe
omurgada (bel kemiği) . aortta, kalpte ve akciğerlerde etkili olur ,sinir ve
motor fonksiyon kaybı meydana gelir ve nefes alma durur.
* Belkemiğinin bele kısmına 19 ve 20.ci vertebralar bölgesine gelen bir
darbe genelde taekwondo vuruşlarının yapıldığı en etkili bölgedir.Böbreklerde
hidrostatik basınca bağlı böbrekle 20. vertebraya çarparak kopma ve zedelenme
oluşabilir.Veya 20. vertebra koparak böbreklere batabilir.Böbrek bağlantıları
yırtılabilir ve kanama meydana gelir.Üretra (sidik borusu) tıkanabilir ve
enfeksiyon oluşabilir.
Çarpma bu bölgede değişik disk kaymasına neden olabilir,buda bel fıtığı denen
oluşumları hızlandırır.
*Omurganın (bel kemiği) ucuna gelen darbeler bel kemiğinin tamamında travmaya
neden olurlar sinir vr motor fonksiyon kaybı meydana gelir.
Arka aşağı
bölgeye gelen darbeler:
Poponun orta hattının tam üzerine
(gluteal fold) gelen darbeler statik sinirde travmaya neden olur ve karında
ve kalça bölgesinde görülmedik bir acı meydana getirir.
*soleus muscle (baldır) hemen aşağısına gelen darbe tibialarterdeve tibial
sinirde incinme meydana getirir karın ve kalça kısmında motor fonksiyon kaybı
oluşturur.
Konu hakkında faydalı
olabilecek tıbbi bilgiler
Şok:
*Kanın beyinden iç organlara doğru hızlıca çıkması ile oluşur.Beynin çok kısa
bir süreliğine de olsa kanla beslenememesidir. Tabi ki çeşitli nedenlere
dayanır.Kanamalardan, yaralanmalara ,yanıklardan ,aşırı korku ve ağrıya kadar
birçok sebep şok olusunun oluşmasına neden olur.
*Yaralanmalara bağlı şok ,kanamalı açık yaralar veya çok geniş yüzeyli yanık
yaralanmaları ile oluşur.
*Kanamaya bağlı şok darbeye bağlı iç kanamalarla oluşur.
*Septik şok enfeksiyona (enfeksiyonun kana karışımı)bağlı olarak kan dolaşımının
iflas etmesi ile meydana gelir.
*Sinirsel şok, kişinin başına hoşa gitmeyen ani olayların gelmesi aşırı korku,
acı, aşırı üzüntü vs. ile meydana gelir.
*Şok belirtileri halsizlik, nefes alma güçlüğü, cildin soğuması ve soğuk
terleme, rengin solması, susuzluk hissi, ve sonuçta gerçekleşirse koma durumu ve
ölüm. Hematoma:
Damardan dışarı sızan kanın oluşturduğu şişme ve yığıntıdır.
Extradural Hemotoma:Kan
birikmesinin beyin zarı ile kafatası arasında toplanmasıdır.
Thrombosis:Damarın
içinde kan pıhtılaşmasıdır.Veya kan pıhtısının damar içine girmesidir.
Mytoma: Çarpmaya
bağlı olarak kas dokusu içinde kanın yığılmasıdır.Kas spazmına neden olur.
Peritonitis :Serbest
akan kanın, öd suyunun veya idrarın karın boşluğunda birikmesidir.
Concussion :Beyin
sarsıntısı demektir. Kafatası boşluğu içinde beyinin sallanması ile oluşur.Basit
tipten başlayıp öldürücü etkiye kadar, hatta kan damarlarının kopmasına
kadar olan ağır vakaları vardır.Beyin zarında kopma ve yırtılma olabilir. Kanama
meydana gelirse çok ani ölüme veya sızıntı tarzında oluşursa yaptığı basınç
etkisi ile bir süre sonra ölüme neden olur.
KOLLARA
GELEN DARBELER:
*Üst kolun arka yüzüne biceps ve triceps kaslarının orta kısmına gelen darbeler,
ulnar ve median sinirlerde ve kan damarlarında travmaya neden olur.
Bu göğüs ve boyunda acı oluşturur ve motor fonksiyon kaybı meydana gelir.Tabi ki
darbe humerus ( üst kol) kemiğinde kırılmada meydana getirebilir.Kolda üst kol
sinirlerinin (ulnar, radial veya median sinir)zedelenmesine bağlı olarak
üst kol paralizisi (bir nevi uyuşukluk) meydana gelir.
*Dirseğimizin yan yüzüne gelen darbeler ulnar sinirde darbeye neden olur.Büyük
bir Acı oluşur göğüs ve boynumuzda motor fonksiyon kaybı meydana
gelir.Darbe eklem zarında yırtılmaya neden olabilir.Dirsekte İleri derecede
şişme meydana gelir buda aşırı acı oluşturur.
*kola gelen darbeler kaslarda ve ligamentlerde yırtılmaya ve kaslarda gevşeme
meydana gelir.Branchial arterde hasar oluşur.
*Bileğimizin arka kısmına gelen darbeler.(ulna ve radius kemiklerinin birleştiği
bölge) median sinirde travmaya ve sonuç olarak elde motor fonksiyon kaybına
neden olur.
*Eklemin tam iç kısmına gelen bir darbe ( brachiordialis ve parmaları açan
kaslara) buradaki arter ve sinirde harabiyete neden olur.Aşırı acı oluşur.Göğüs
ve gırtlak bölgesinde bile acı duyulur.Motor fonksiyon kaybı ve şuur kaybı
meydana gelebilir.
*En arka kısmına (avuç içine) özellikle baş parmak ve işaret parmağının
birleştiği noktaya gelen bir darbe yine orta parmak ve cici parmak arasına gelen
bir darbe median sinirdeki harabiyete bağlı olarak aşırı acı ve şoka neden olur.Yine
bu acıda göğüste bile hissedilir ve nefes alış verişi zorlar.Bu durum median
sinirdeki zedelenmeye bağlıdır.Elde ve tüm vücutta fonksiyon kaybı oluşur.Bu
durum hemen ghen hemen avuç içindeki her kemik kırılmasında oluşur.
AYAKLARA GELEN DARBELER:
*Uyluğa
gelen bir darbe femur denilen uylukkemiğinde kırılmaya ve yer
değişimine neden olır.Ayakta durma zorlaşır ve yere yıkılınır.Kırılmakas
kılıfında şişmeye ve kasın dışarı fırlamasına neden olur.
*Dizin arka kısmına gelen bir darbe popliteal kan damarlarında kanamaya ve
hematoma neden olur.Tabial sinirdeki baskıya bağlı olarak dizde paralizi (hisssizlik)
oluşur.Yine darbe kas ve ligamentlerde yırtılma ve kopmalara sebebiyet
verebilir.
*Dizin ön kısmına gelen darbe dizde burkulmaya sebebiyet verir.kan damarlarında
kopma ve kanama oluşabilir.Eklem bursasında ve ligamentlerinde ve kıkırdağında
zedelenme meydana gelir.Hareket esnasında kemikler biri birlerine sürteceğinden
çok acı meydana gelir.
*İncik kemiğimizin tam üzerine gelen darbe tibia veya fibia denen kemiklerde
kırılma yapabilir.Eğer kırık bir kemikte oluşmuş ise diğer kemiğe bağlı olarak
hafif hareket oluşur .Ancak harekete devam etmek diğer kemiğinde kırılmasına
neden olur.Çünkü vücut yükünü tek bir kemik taşıyamaz.
*Tarsal kemiklere ayağın üst kısmına gelen bir darbe tibial arterde zedelenmeye
bu nedenle acıya ve ayakta motor fonksiyon kaybına neden olur.
*Aşil tendonuna gelen bir darbe tendonun kopmasına ve ayağın geriye
dislokasyonuna neden olur.
*Ayağın yan yüzlerine gelen darbeler ( bilhassa 4. ve 5. metatarsal bölge)
incinmeye, aşırı acıya ve yürüme zorluğuna neden olur.
SİNİR ZEDELENMELERİ:
Sinirlerin etrafı myelin bir zar tarafından çevrilidir.Bu zar keskin olmayan
darbelerle de ezilebilir.Oluşan bu baskı geçici olarak paralizilere neden
olur.Eğer siniri çevreleyen bu myelin tabaka kesilirse sinirin iyileşmesi uzun
zaman alabilir.Eğer sinirde bir kopma ve kesilme söz konusu olursa kalıcı
paraliziler oluşur.
Brachial Plexus Siniri:
Bu sinir boynun üzerinden gelir spinal kordun (omirilik) yanından omuzun
biraz üzerinden klavikula (omuz kemiğinin) altına girer koltuk altından
geçerek kolun aşağısına kadar uzanır.Bu sinir boynun yanına gelen darbelerle,
omuz kemiği kırıklarında veya koltukaltına gelen darbeler sonucu zedelenebilir.
Medulla Oblongata:
Kafarasının tabanında olup spinaya ( omirlik) bağlanır.Burası en önemli vital
noktalardan biridir.Kafatasının altına gelen darbelerden etkilenir.
Sciatic Sinir:
Vücudun en büyük sinirlerinden biridir.Butlarımızdan çıkar ve arka ayağımızın
arka kısmında tam ortadan aşağı doğru uzanır.Cildimizin 2-3cm altındadır.Ayak
hareketlerini kontrol eder ayağın yükseltilmesi tekrar yerine konması hep bu
sinirin uyarıları iledir.Bu sinirin etrafını sıkça saran bir kas dokusu ile
koruması fazla yoktur.
Thoracic Section of the
Spinal Cord:
Omiriliğn (bel kemerimizin) boyundan sonra en zayıf bölgesi aşağı bel bölgesi
kısımlarıdır.Buraya gelen darbeler omirilikzedelenmelerine neden olabilir.
Cranial
Nerves:
Baştaki herhangi bir hayati bölgeye gelen bir darbe cranial sinirde travmaya
neden olur. Bu komple sinir koordinasyonunun bozulmasına ve şuur kaybına yol
açar ve vaskuler şok oluşur.11 tane cranial sinirkolu vardır bunlar duyu ve
motor fonksiyon veya her ikisini birden de görürler.
Bunlar:
- Olfactorius
- Opticus
- Oculomotoris
- Trochlearis
- Trigeminus
- Abducens
- Facialis
- Acousticus
- Glossopharyngeus
- Vagus Spinal Accessorius
- Hypoglossus
FONKSİYON KAYBI:
üst ayak içindeki
müşterek peroneal sinire gelen darbe acıya ve motor fonksiyon durmasına neden
olur.Fonksiyon kaybı genelde stimüle edici motor sinirlere gelince oluşur.Kas
kümesine gelen ağır darbelerde de fonksiyon kaybı meydana gelir.Yine bacak eklem
bölgesine gelen darbeler fonksiyon kaybına neden olur.Buna saldıran ve vuruş
yapan kimsenin acemiliği ve savunma tekniklerinin bilinmemesi yol açar.
Ayak ve kollardaki motor fonksiyon kaybı 30 dakika ile 2-3 dakika arasında
sürebilir .Tabi darbenin şiddetine göre daha uzun sürdüğü zamanlarda olur.Geçici
Fonksiyon kaybı sinirsel-kassal bir tepki olup,kişinin dayanıklılığı ile ilgili
bir durum değildir.Kişi belki oluşan acıya dayanabilir ve sabredebilir ama gelen
darbenin etkisi ile fonksiyonunu hemen yerine getirmesi söz konusu olamaz.Doping
ilaçları kullananlarda da fonksiyon kaybı aynen oluşabilir bu kimselerde ancak
acının etkisinden kurtulabilir ve daha dayanıklı olabilirler ancak dopingin
fonksiyon kaybına yapabileceğibir şey yoktur.Çünkü buradaki fonksiyon kaybı
direk olarak sinire gelen bir darbenin etkisi iledir.Buda ancak sinir üzerindeki
darbe etkisinin geçmesi ile geriye gelebilir.
|